เอวํ โข, อาวุโส, ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติฯ ตสฺมาติหาวุโส, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารา ภวิสฺสาม, โภชเน มตฺตญฺญุโน, ชาคริยํ อนุยุตฺตา’ติฯ เอวญฺหิ โว, อาวุโส, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ สตฺตมํฯ
8. ราหุโลวาทสุตฺตํ
[121] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘ปริปกฺกา โข ราหุลสฺส วิมุตฺติปริปาจนิยา ธมฺมา; ยํนูนาหํ ราหุลํ อุตฺตริํ อาสวานํ ขเย วิเนยฺย’’นฺติฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อามนฺเตสิ – ‘‘คณฺหาหิ, ราหุล, นิสีทนํฯ เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิสฺสาม ทิวาวิหารายา’’ติ ฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ราหุโล ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา นิสีทนํ อาทาย ภควนฺตํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิฯ
เตน โข ปน สมเยน อเนกานิ เทวตาสหสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธานิ โหนฺติ – ‘‘อชฺช ภควา อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อุตฺตริํ อาสวานํ ขเย วิเนสฺสตี’’ติฯ อถ โข ภควา อนฺธวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อายสฺมาปิ โข ราหุโล ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ( ) [(ตํ กิํ มญฺญสิ) เอวมิตเรสุปิ (ม. นิ. 3.416-417)]
‘‘รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘จกฺขุวิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘จกฺขุสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ, สญฺญาคตํ, สงฺขารคตํ, วิญฺญาณคตํ, ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ , เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหาวิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหาสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ, สญฺญาคตํ, สงฺขารคตํ, วิญฺญาณคตํ, ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘มโนวิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘มโนสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ, สญฺญาคตํ, สงฺขารคตํ, วิญฺญาณคตํ, ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป.… ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ, รเสสุปิ นิพฺพินฺทติ, ชิวฺหาวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, ชิวฺหาสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป.…ฯ
‘‘มนสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ, มโนวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, มโนสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ
อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมโน อายสฺมา ราหุโล ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิฯ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน อายสฺมโต ราหุลสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิฯ
อเนกานญฺจ เทวตาสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ
9. สํโยชนิยธมฺมสุตฺตํ
[122] ‘‘สํโยชนิเย จ, ภิกฺขเว, ธมฺเม เทเสสฺสามิ สํโยชนญฺจฯ ตํ สุณาถฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, สํโยชนิยา ธมฺมา, กตมญฺจ สํโยชนํ? สนฺติ, ภิกฺขเว, จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, สํโยชนิยา ธมฺมาฯ โย ตตฺถ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… สนฺติ, ภิกฺขเว, ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา…เป.… สนฺติ, ภิกฺขเว, มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, สํโยชนิยา ธมฺมาฯ โย ตตฺถ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติฯ นวมํฯ
10. อุปาทานิยธมฺมสุตฺตํ
[123] ‘‘อุปาทานิเย จ, ภิกฺขเว, ธมฺเม เทเสสฺสามิ อุปาทานญฺจฯ ตํ สุณาถฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, อุปาทานิยา ธมฺมา, กตมญฺจ อุปาทานํ? สนฺติ, ภิกฺขเว, จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, อุปาทานิยา ธมฺมาฯ โย ตตฺถ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ อุปาทานํ…เป.… สนฺติ, ภิกฺขเว, ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา…เป.… สนฺติ, ภิกฺขเว, มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, อุปาทานิยา ธมฺมาฯ โย ตตฺถ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ อุปาทาน’’นฺติฯ ทสมํฯ
โลกกามคุณวคฺโค ทฺวาทสโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
มารปาเสน ทฺเว วุตฺตา, โลกกามคุเณน จ;
สกฺโก ปญฺจสิโข เจว, สาริปุตฺโต จ ราหุโล;
สํโยชนํ อุปาทานํ, วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติฯ
13. คหปติวคฺโค
